Samantekt fyrir 2024

Inngangur

Umhverfis- og orkustofnun er falið að fara með eftirlit með markaðssetningu, afhendingu, merkingum og gerð og samsetningu plastvara sem falla undir laga nr. 7/1998 um hollustuhætti og mengunarvarnir með samræmdum hætti á landinu öllu. Eftirlit er framkvæmt í samræmi við eftirlitsáætlun sem stofnunin setur fram til eins árs í senn. Eftirlitsáætlun fyrir árið 2024 var samþykkt og birt á vef Umhverfisstofnunar þann 7. mars 2024.

Markmið eftirlitsins er að fylgja eftir banni og endurgjaldskröfu á burðarpokum og tilteknum einnota plastvörum og fá yfirlit um stöðu mála hjá atvinnulífinu. Eftirlitsþættir fyrir árið 2024 voru þeir sömu og fyrir 2023 eða eftirfarandi:

• Bann við afhendingu burðarpoka án endurgjalds óháð efnisvali, sbr. 37. gr. b.
• Bann við afhendingu burðarpoka úr plasti, sbr. 37. gr. c.
• Bann við að setja tilteknar plastvörur á markað, sbr. 37. gr. e.
• Endurgjald sem sýnilegt er á kassakvittun við afhendingu tiltekinna einnota plastvara, sbr. 37. gr. f.

Eftirlitsþegar

Val á eftirlitsþegum byggði á fyrirliggjandi upplýsingum hjá Umhverfis- og orkustofnun, upplýsingum um fyrirtæki með starfsleyfi frá heilbrigðisnefndum sveitarfélaga, upplýsingum um fyrirtæki frá Skattinum og almennri leit á netinu.

Sama fyrirkomulag og áhersla var haft og við valið á eftirlitsþegum árið 2023, þ.e. að reyna að ná til fyrirtækja sem starfrækja fleiri en eina starfsstöð og líka á landsbyggðinni. Fyrirtæki voru valin af handahófi urðu fjórar heildsölur, fjórar matvöruverslanir og sjö veitingasölur fyrir valinu. Reynt var að hafa fjölbreytni í tegundum veitingasala til að ná til breiðs hóps svo hægt væri að fá heildræna mynd.

Niðurstöður

Við eftirlit í heildsölum fundust einhverjar vörur sem bannað er að markaðssetja, sbr. 37. gr. e. Þær vörur reyndust hins vegar vera eldri lager sem settur var á markað fyrir bann, var því ekki um frávik að ræða í skilningi laganna. Heilt á litið virðast heildsölur hafa staðið sig vel við að skipta út einnota plasti fyrir aðrar staðgöngulausnir og voru með góða þekkingu á regluverkinu. Hefur það verið áhersla í eftirliti síðustu ára að fara í sem flestar heildsölu til þess að stöðva flæði bannvara efst í keðjunni. Er það mat eftirlitsmanns að eftirlit síðustu ára hafi borið góðan árangur í þessari viðleitni.

Nokkur frávik voru frá ákvæði 37. gr. c. um bann við afhendingu á burðarpokum úr plasti. Eitthvað var um það að verslanir afhentu plastpoka á sölusvæði vara. Því þurfti að skerpa aðeins á reglum vegna afhendingar á burðarpokum úr plasti í eftirliti ársins.

Algengasta frávik í eftirliti reyndist vera hjá veitingasölum vegna endurgjaldskröfu tiltekinna einnota matar- og drykkjaríláta sem kveðið er á um í 37. gr. f. Allar sjö veitingasölurnar sem sættu eftirliti þurftu hér að bæta úr. Markaðssetning tiltekinna einnota plastvara sem falla undir ákvæði banns skv. 37. gr. e. er almennt í góðum málum hjá veitingasölum og var yfirleitt búið að klára birgðir af þeim og skipta út fyrir staðgöngukosti. Þrátt fyrir það reyndist vera alvarlegt frávik hjá einni veitingasölu vegna afhendingu á einnota plastvöru sem fyrirtækið hafði sjálft flutt inn eftir bann. Vegna þessarar niðurstöðu og reynslu úr eftirliti verður áhersla lögð á veitingasölur fyrir áætlað eftirlit með plastvörum 2025.

Úrbætur náðust í öllum eftirlitsmálum þar sem þeirra var þörf og við birtingu þessarar samantektar eru öllum málunum lokið.